„Jaka jest istota kościoła i jak powinien on funkcjonować?”

Rozumienie eklezji na podstawie wersetów Biblijnych oraz rozumienie istoty kościoła przez współczesnych teologów.

W teologii chrześcijańskiej, termin Kościół (z gr. ἐκκλησία - ekklesia,  oznacza „zwołanie, zgromadzenie”) odnosi się do wspólnoty ludzi ze wszystkich narodów, zwołanych przez Apostołów posłanych przez Jezusa Chrystusa, aby utworzyć zgromadzenie wybranych, stających się wolnymi obywatelami Królestwa niebieskiego. Wspólnota Kościoła, rozumiejąca siebie jako wypełnienie dziejów i misji Narodu Wybranego Izraela, opiera się na czterech zasadniczych cechach, które zostały sformułowane w Nicejsko-konstantynopolitańskim wyznaniu wiary (381 r.): jedność, świętość, powszechność i apostolskość.

Pierwszym zadaniem Ludu Bożego, jako ustanowionej poprzez chrzest wspólnoty /(gr.) koinonia/ wiary i sakramentów, jest bycie sakramentem wewnętrznej jedności ludzi z Bogiem oraz jedności całej ludzkości, która ma się zrealizować. Kościołem nazywa się też wspólnotę lokalną Kościoła powszechnego, tzw. kościoły lokalne, a także określone wyznanie chrześcijańskie.

W Biblii, pojęcie eklezji jest często używane w Nowym Testamencie, szczególnie w listach apostolskich, gdzie odnosi się do wspólnoty wierzących, czyli Kościoła chrześcijańskiego.

Poniżej przedstawiam kilka kluczowych fragmentów z Nowego Testamentu, które mówią o istocie eklezji:

Mateusza 16:18 (Ewangelia Mateusza): „A Ja ci mówię: Ty jesteś Piotr, i na tej skale zbuduję Mój Kościół, a potęga śmierci go nie zwycięży”.

W powyższym wersecie Jezus ogłasza, że na „tej skale” zbuduje swój Kościół. Interpretacja tego fragmentu była przedmiotem dyskusji w teologii chrześcijańskiej. W tradycji katolickiej skłania się do interpretacji, że „ta skała” odnosi się do samego Piotra, który będzie fundamentem Kościoła, zgodnie z wiarą w papiestwo i sukcesję apostolską. Natomiast w innych tradycjach chrześcijańskich interpretuje się „tę skałę” jako wyznanie wiary Piotra w Jezusa Chrystusa jako Mesjasza, co staje się fundamentem Kościoła. Jezus dodaje, że „potęga śmierci go nie zwycięży” w innym tłumaczeniu werset brzmi „bramy piekielne nie przemogą” Kościoła. W tym kontekście „bramy piekielne” bądź „potęga śmierci” symbolizują siły zła i moc szatana. Obietnica, że piekło nie przemoże Kościoła, podkreśla trwałość i niezniszczalność Kościoła, który jest umocniony przez wiarę w Jezusa Chrystusa.

Dzieje Apostolskie 2:42-47: „Trwali oni w nauce apostołów i we wspólnocie, w łamaniu chleba i na modlitwach. Bojaźń ogarniała każdego, ponieważ apostołowie czynili wiele znaków i cudów. Wszyscy, którzy uwierzyli, przebywali razem i wszystko mieli wspólne. Sprzedawali majątki i dobra i rozdzielali je każdemu według potrzeby. Codziennie trwali jednomyślnie w świątyni, łamali chleb po domach i przyjmowali pokarm z radością i prostotą serca. Wielbili Boga i cieszyli się przychylnością całego ludu. A Pan dołączał do nich codziennie tych, którzy dostępowali zbawienia”.

Ten fragment opisuje życie pierwszych chrześcijan po zesłaniu Ducha Świętego w dniu Pięćdziesiątnicy. Po otrzymaniu Ducha Świętego, apostołowie zostali napełnieni mocą i zaczęli głosić Ewangelię, co doprowadziło do nawrócenia wielu ludzi. Pierwsi chrześcijanie wykazywali się głębokim zaangażowaniem w naukę apostolską, czyli naukę przekazywaną przez apostołów, która obejmowała nauczanie Jezusa Chrystusa i zasady życia chrześcijańskiego. Opisywana jest wspólnota między pierwszymi chrześcijanami, którzy spożywali posiłki razem, modlili się razem i przeżywali swoją wiarę w jedności. Ta wspólnota objawiała się także w dzieleniu się majątkiem, gdzie ci, którzy mieli więcej, dzielili się z potrzebującymi, aby nikt nie cierpiał niedostatku. 

Chrześcijanie regularnie spotykali się zarówno w świątyni, jak i w domach, aby słuchać nauki, modlić się i spożywać posiłki razem. Te spotkania były okazją do dzielenia się wiarą i wzmacniania więzi między wiernymi. Odniesienie do „łamania chleba” może być interpretowane jako wspólne spożywanie Wieczerzy Pańskiej (Eucharystii) po prostu jako akt wspólnego posiłku, który symbolizuje jedność i wspólnotę wierzących. Eucharystia jest aktem dziękczynienia, jak wskazuje etymologia greckiego słowa "eucharistía". Jest to również akt współdzielenia, podkreślany przez łacińskie "communio", który symbolizuje jedność Kościoła. Ta liturgiczna celebracja, ustanowiona podczas Ostatniej Wieczerzy, ma nie tylko wymiar pamiątkowy, ale także sakralny i eschatologiczny. Fragment kończy się podkreśleniem, że Pan codziennie dodawał tych, którzy otrzymywali zbawienie. To podkreśla dynamiczny charakter rozwoju wspólnoty chrześcijańskiej, który był rezultatem działania Ducha Świętego.

List do Efezjan 1:22-23: „Wszystko też poddał pod Jego stopy, a Jego ustanowił nade wszystko Głową Kościoła, który jest Jego ciałem, pełnią Tego, który wszystko doskonale wypełnia.”

W tej części Listu do Efezjan, Paweł opisuje wielkość i znaczenie Chrystusa dla Kościoła. Paweł kontynuuje, mówiąc, że Chrystus został uczyniony „głową nad wszystkim dla Kościoła”. To oznacza, że Chrystus jest głową, czyli głównym autorytetem i przywódcą, dla Kościoła. Jest On źródłem życia i jedności dla wspólnoty wierzących. Paweł używa metafory, nazywając Kościół „Jego Ciałem”. Ta metafora wyraża bliski związek między Chrystusem a Kościołem. Podobnie jak ciało jest zjednoczone z głową, tak Kościół jest zjednoczony z Chrystusem i zależny od Niego. Paweł kończy stwierdzeniem, że Kościół jest „pełnią Tego, Który wszystko we wszystkim wypełnia”. Oznacza to, że Kościół jako Ciało Chrystusa ma za zadanie wypełniać Jego wolę na ziemi, odzwierciedlając Jego charakter i cele. A także być świątynią Ducha Świętego.

List do Kolosan 1:18: „On jest głową Ciała – Kościoła, On  jest początkiem, pierworodnym spośród umarłych, we wszystkim mieć pierwszeństwo.”

Paweł opisuje Chrystusa jako Początek, co oznacza, że On jest źródłem i pierwotną przyczyną wszystkiego, co istnieje. Ponadto, Paweł podkreśla, że Chrystus jest Pierworodnym spośród umarłych, co odnosi się do Jego zmartwychwstania jako pierwszego spośród tych, którzy powstaną z martwych. Paweł kończy stwierdzeniem, że Chrystus ma być Pierwszy we wszystkim. To oznacza, że Chrystus powinien zajmować pierwsze miejsce i mieć nadrzędną pozycję we wszystkim, co dotyczy Kościoła i całego stworzenia. Jest On przedmiotem najwyższego szacunku, oddania i uwielbienia.

List do Hebrajczyków 10:25: „Nie zaniedbujmy również wspólnych zgromadzeń, jak to się stało zwyczajem niektórych, ale zachęcajmy się wzajemnie, tym bardziej, im bardziej widzimy, że zbliża się dzień.”

Fragment Listu do Hebrajczyków przypomina wiernym o znaczeniu regularnego uczestnictwa w zgromadzeniach kościelnych dla wzajemnego zachęcenie, wsparcia, pocieszenia i umocnienia w wierze. Autor wskazuje, że unikanie tych zgromadzeń może prowadzić do osłabienia duchowego i zaniedbania duchowych potrzeb wspólnoty. Autor podkreśla, że wartość uczestnictwa w zgromadzeniach kościelnych staje się jeszcze bardziej oczywista w obliczu nadchodzącego dnia, czyli dnia sądu ostatecznego lub powtórnego przyjścia Chrystusa. Świadomość zbliżającego się dnia sądu powinna motywować wiernych do stałego uczestnictwa w życiu wspólnoty kościelnej.

O kościele oraz jego funkcjach swoje rozważania pokazali również współcześni teologowie tacy jak Joe S. Ellis,  Dietrich Bonhoeffer oraz Millard J. Erickson.

W książce Kościół świadomy celu  w rozdziale 5, Joe Ellis podkreśla znaczenie społeczności chrześcijańskiej jako kluczowego elementu w życiu kościoła, opierając się na relacjach wzajemnej miłości, współpracy i oddania. Zauważa, że ideał ten, choć często używany, często jest zniekształcony w realiach współczesnego społeczeństwa, które jest coraz bardziej skupione na sprawach materialnych i indywidualizmie. Autor podkreśla, że społeczność chrześcijańska ma wiele funkcji, w tym wzmacnianie osobistego wzrostu, wsparcie w misji ewangelizacyjnej i kształtowanie charakteru zgodnie z biblijnymi ideałami. Opiera się na różnych fragmentach Biblii, które podkreślają znaczenie wzajemnej miłości, solidarności i wspólnej służby. Wskazuje się również na zagrożenia dla społeczności chrześcijańskiej, takie jak podziały, brak zaangażowania oraz zagrożenia związane z formą i formalizmem w obrzędach kościelnych. Autor zachęca do budowania społeczności opartej na wzajemnym oddaniu, zrozumieniu i solidarności, która będzie spełniać misję kościoła na świecie.

Z kolei jednym z najbardziej znanych dzieł D. Bonhoeffera na temat kościoła jest książka zatytułowana Życie wspólne (niem. "Gemeinsames Leben"), napisana w latach 1938-1939, w okresie, gdy był nauczycielem w seminarium Finkenwalde. W tej książce Bonhoeffer analizuje biblijne i teologiczne podstawy życia wspólnotowego oraz omawia praktyczne aspekty jego realizacji w życiu Kościoła. W Życiu wspólnym Bonhoeffer podkreśla, że Kościół nie jest tylko zbiorowiskiem jednostek, ale wspólnotą, która jest zjednoczona w Chrystusie i wewnętrznie związana więzami miłości. Akcentuje znaczenie współuczestnictwa w sakramentach, modlitwy, czytania Pisma Świętego i wspólnego uczestnictwa we wspólnotowych obrzędach. Jednak Bonhoeffer idzie dalej, wskazując, że autentyczna wspólnota chrześcijańska wymaga również gotowości do służby i oddania się drugiemu człowiekowi, łącząc w sobie aspekty duchowe i społeczne. Ponadto, Bonhoeffer zwraca uwagę na niebezpieczeństwa, które mogą wystąpić, gdy życie wspólnotowe jest fałszywe lub niedoskonałe. Ostrzega przed legalizmem, hipokryzją oraz utratą ducha wspólnotowego na rzecz formalizmu i rutyny. W kontekście życia wspólnego w czasach nazistowskich Bonhoeffer podkreślał również znaczenie solidarności wobec prześladowanych i cierpiących oraz gotowości do poświęcenia się za innych, co znajduje wyraz w jego zaangażowaniu w ruch oporu przeciwko nazistowskim rządom oraz udziale w spisku przeciw Hitlerowi, co w konsekwencji doprowadziło do jego aresztowania i stracenia przez hitlerowców w 1945 roku.

Jeśli chodzi o podejście Millard J. Ericksona (Teologia chrześcijańska. 1998, str. 1325)  to kościół winien być interpretowany jako nowy Izrael w kontekście Nowego Przymierza. Podobnie jak Izrael w Starym Testamencie, Kościół zajmuje ważne miejsce jako lud Boży. Jednakże, istnieje również nadzieja na szczególną przyszłość dla narodu izraelskiego, która obejmuje ich nawrócenie się do Jezusa i ich włączenie się do Kościoła. M.J. Erikson również wspomina o Kościele widzialnym i Kościele niewidzialnym. To rozróżnienie, obecne już u Augustyna, zostało wyraźnie wyartykułowane przez Marcina Lutra, a potem przez Jana Kalwina, włączone również do jego teologii. To rozróżnienie było wytyczną, według której Luter radził sobie z wyraźną przepaścią pomiędzy wynikającą z Biblii charakterystyką Kościoła a jego cechami doświadczanymi na ziemi. Sugerował, że Kościół prawdziwy składa się tylko z usprawiedliwionych, z tych, którzy pozostają z Bogiem w związku zbawienia.

Natomiast rozważając rozróżnienie poczynione przez Eriksona pomiędzy widzialnym a niewidzialnym Kościołem - które niektórzy odrzucają - należy zauważyć, że nie jest to to samo co rozróżnienie pomiędzy kościołem lokalnym a powszechnym. Rozważamy raczej problem zakresu, w jakim Kościół prawdziwy może być utożsamiany z konkretną ziemską instytucją. Czy jest możliwe, aby do Kościoła widzialnego należeli ludzie, którzy nie są prawdziwie wierzący i którzy z tego względu nie są częścią Ciała Chrystusa? I odwrotnie, czy można być członkiem Ciała Chrystusa nie będąc członkiem Kościoła widzialnego, częścią lokalnej wspólnoty wierzących? Który czynnik jest ważniejszy, instytucjonalny czy osobisty (lub duchowy)? Czy przynależność do Kościoła jako instytucji czyni człowieka chrześcijaninem? Albo czy Kościół konstytuuje się na indywidualnych przeżyciach swoich członków? Na te pytania odpowiada się na kilka różnych sposobów.

Z jednej strony są ci, którzy uważają, że kościół jako instytucja, czyli Kościół widzialny, ma znaczenie pierwszorzędne. Wyrazicielem tego stanowiska jest chociażby kościół rzymskokatolicki, choć charakteryzuje ono również wspólnoty anglikańskie i prawosławne. Konkretne organizacje są uważane za część prawdziwego Kościoła, jeśli mogą wylegitymować się, że ich początki sięgają Chrystusowego aktu ustanowienia Kościoła. Według tej interpretacji Jezus dał apostołom szczególny status, upoważniając ich do formułowania doktryny i udzielania łaski, co według tradycyjnej rzymskokatolickiej interpretacji daje zbawienie i czyni człowieka chrześcijaninem. Głównym znakiem prawdziwego Kościoła jest jego apostolskość. Bez tego rodowodu nie ma Kościoła, nie ma zbawienia i nie ma chrześcijan. Jednakże, niektórzy podkreślają osobiste przeżycie wiary jako decydujący czynnik w byciu częścią Kościoła. Przypisują pierwszeństwo wierze i osobistej relacji z Bogiem, minimalizując znaczenie widzialnych form Kościoła.

Z kolei, istnieje pogląd trzeci, który uwzględnia zarówno Kościół widzialny, jak i niewidzialny. Kościół widzialny składa się z tych wszystkich, którzy otwarcie wyznają Chrystusa i gromadzą się dla wspólnego słuchania Słowa Bożego i sprawowania sakramentów. Wierzący pozostający w obrębie tego widzialnego Kościoła konstytuują Kościół prawdziwy lub niewidzialny. Kościołem widzialnym a niewidzialnym należy utrzymać, ale nie bez pewnych warunków. Rozróżnienie to znajduje swoje uzasadnienie w podobieństwie Jezusa o pszenicy i kąkolu oraz w mowie Mistrza na temat owiec i kozłów. Które przytoczył Erikson. Rozróżnienie to jest odzwierciedleniem prawdy zawartej w 2 Liście do Tymoteusza: „Zna Pan tych, którzy są Jego”.

Ważne jest, abyśmy podkreślali znaczenie stawania się przez każdego wierzącego integralną częścią grupy chrześcijan wraz z zdecydowanym podjęciem wynikających z tej przynależności zobowiązań. Chrześcijaństwo to sprawa kolektywna, stąd chrześcijańskie życie można realizować w pełni tylko w relacji z innymi.

Podsumowując, Eklezja czyli kościół w teologii chrześcijańskiej  rozumiany jest jako wspólnota ludzi wierzących, tworząca Ciało Chrystusa, którego głową jest sam Jezus Chrystus, jest to ciało oparte na jedności, świętości, powszechności i apostolskości, będące  świątynią Ducha Świętego. Biblijne fragmenty oraz rozumienie kościoła współczesnych teologów, ukazują różnorodne aspekty roli i natury Kościoła. Ellis podkreśla znaczenie społeczności chrześcijańskiej, Bonhoeffer analizuje biblijne podstawy życia wspólnotowego, a Erickson interpretuje Kościół jako nowy Izrael w kontekście Nowego Przymierza. Rozważając rozróżnienie między widzialnym a niewidzialnym Kościołem, w którym ważne jest aktywne uczestnictwo w życiu wspólnoty i zrozumienie zobowiązań wynikających z przynależności do niej.

Współczesna teologia chrześcijańska kontynuuje badanie natury i funkcji Kościoła, starając się zrozumieć jego rolę w życiu wierzących oraz jego misji w świecie. Dodatkowo, warto zauważyć, że Kościół stale zmienia się na naszych oczach, adaptując się do zmieniającego się świata. W dobie Internetu Kościół staje się coraz bardziej obecny również w przestrzeni wirtualnej. Jego forma i funkcje ulegają przekształceniom, przyjmując nowe formy komunikacji, modlitwy, nauczania i społeczności. Internetowy Kościół umożliwia dotarcie do szerokiego grona osób, które mogą korzystać z duchowego wsparcia i zasobów, nawet w sytuacjach, gdy nie mogą uczestniczyć w tradycyjnych zgromadzeniach kościelnych. To nowe wyzwania i możliwości stawiane przed Kościołem, które wymagają ciągłej refleksji i adaptacji, aby nadal spełniać swoją misję w zmieniającym się społeczeństwie oraz byciem prowadzonym przez Ducha Świętego w Chrystusie Jezusie we współtworzeniu Królestwa Bożego.

Bibliografia:

1.               Biblia Ekumeniczna to jest Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu Bez Ksiąg Deuterokanonicznych, Przekład Ekumeniczny z Języków Oryginalnych. 2017. Warszawa: Towarzystwo Biblijne w Polsce.

2.               Bonhoeffer, D. 2001. Życie wspólne. Wydawnictwo ALLELUJA, Kraków.

3.               Ellis J.S, 1997. Kościół świadomy celu. Klucz do efektywnego przywództwa w kościele. Chrześcijański Instytut Biblijny, Warszawa.

4.               Erickson M. J, 1998. Teologia chrześcijańska. Baker Books House, Grand Rapids.